محمدعلی بن محمدملائکه برغانیملامحمدعلی برغانی از آل برغانی که از خاندان‌های مشهور علمی و زعمای مذهبی قزوین و برغان است بودند. ۱ - مشخصاتملامحمدعلی مشهور به ملاعلی برغانی، متولد ۱۱۷۵ در برغان و متوفی ۱۲۶۹ در کربلا ، فرزند ملامحمد ملائکه و برادر کهتر شهید ثالث . او نیز مانند دو برادر خود و همراه با آنان در برغان و سپس اصفهان و قم و عتبات از درس عالمان بزرگ و نامبردار بهره برد و به اخذ اجازات روایی و گواهی اجتهاد نایل شد. همچنین نزد میرزا محمد اخباری (مقتول در ۱۲۳۲) علوم خفیّه و اخبار آموخت و سرانجام شیفته شیخ احمد احسایی شد و از او اجازه روایت گرفت (اصل این اجازه موجود است). به دلیل گرایش به آراء احسایی، در ماجرای اختلاف پیروان احسایی با متشرّعه و نیز در مجلس مناظره شهید ثالث با احسایی، کوشش بر میانجیگری داشت و از احسایی خواست تا رساله ای در تعدیل نظریات خود بنویسد. احسایی این خواسته را اجابت کرد و رساله ای مشهور به «توبه نامه» نوشت، ولی این تلاش ثمری نداشت. ملا محمدعلی، با این‌که نزد ملا علی نوری تحصیل فلسفه می‌کرد، از حکمای اسلامی بشدّت انتقاد می‌نمود و معتقد بود که ایشان در نتیجه حسن ظن به حکمت یونانی و اعتماد بیش از اندازه به عقل بشر، متون صریح دینی را تأویل کرده اند. آثار برجای مانده از ملامحمدعلی نشان می‌دهد که مشربی عرفانی و اخلاقی داشته و در عقاید نیز راهی میان شیخیه و متشرعه را برگزیده بوده است. بسیاری از شاگردان و پیروان شیخ احمد احسایی، خصوصاً بعد از سید کاظم رشتی ، به او گرویدند. او سالهای پایانی عمر را در کربلا سپری کرد. ۲ - آثارغنائم العارفین در تفسیر با مذاق عرفانی و تکیه بر اقوال احسایی؛ لسان العارفین در حلّ رموز و اصطلاحات عرفانی، منهج السالکین؛ مشکوه العارفین؛ معراج العارفین؛ مصباح السالکین؛ طور سینا در حدیث؛ ضوابط الاصول در اصول فقه؛ ریاض الاحزان در هشت جلد در شرح مناقب و مراثی ائمّه علیهم السّلام؛ مصباح المؤمنین در اسرار عبادات و جز اینها. ۳ - فرزندانشیخ عبدالحسین برغانی معروف به علوی شهیدی، فرزند ملامحمدعلی و داماد شهید ثالث، از دانشمندان بزرگ دینی قزوین به شمار می‌رفت. وی نزد پدر و عموها و آخوند ملا آقا حکمی و دیگران درس خواند، سپس به عتبات رفت و در درس سید محمد مجاهد و شریف العلما و دیگران شرکت کرد و پس از طی مدارج علمی به قزوین رفت و به تصدّی امور دینی و تدریس و ارشاد، کتابهایی نیز در فقه و اصول نوشت که از جمله آن‌ها نفحات الالهام فی شرح شرایع الاسلام است. [۱]
محمدصالح بن محمد برغانی، موسوعه البرغانی فی فقه الشیعه، ج۱، ص۲۰، مقدمه عبدالحسین صالحی، ج ۱، تهران (بی تا).
[۲]
جزء ۲، قسم ۲، ص ۷۱۲، محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، جزء ۲: الکرام البرره، مشهد ۱۴۰۴.
شیخ عبدالحسین در ۱۲۹۲ در قزوین درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد. فرزندش نیز منصب رسمی شیخ الاسلامی را داشت و نواده اش، شیخ علاءالدّین (متوفی ۱۳۹۴)، در قزوین و تهران تحصیل کرد و از مدرّسان برجسته و مورد علاقه طلاّ ب در مدرسه صالحیّه قزوین بود. تألیفاتی نیز از او برجای ماند که از جمله آن‌ها ترجمه و تعلیق رسائل اخوان الصّفا ست. ۴ - پانویس
۵ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل برغانی»، شماره۹۷۹. |